Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng Infographic trong dạy học lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV ở Trường THPT Gia Bình số 1

Nội dung tài liệu: Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng Infographic trong dạy học lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV ở Trường THPT Gia Bình số 1

1. SỞ GIÁO DỤC& ĐÀO TẠO BẮC NINH TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG GIA BÌNH SỐ 1 BÁO CÁO BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY VÀ HỌC MÔN LỊCH SỬ: SỬ DỤNG INFOGRAPHIC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN THẾ KỈ XV Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG GIA BÌNH SỐ 1 Giáo viên: TRẦN THỊ TUYẾT Môn giảng dạy: LỊCH SỬ Trình độ chuyên môn: ĐẠI HỌC Chức vụ: GIÁO VIÊN Đơn vị công tác: TRƯỜNG THPT GIA BÌNH 1 Bắc Ninh , ngày 16 tháng 12 năm 2020
2. MỤC LỤC NỘI DUNG TRANG Phần I: Đặt vấn đề 1 Phần II: Giải 1, Thực trạng công tác dạy học và tính cấp thiết 3 quyết vấn đề 2, Biện pháp sử dụng infographic trong dạy học lịch 6 sử Việt Nam từ thế kỉ X-XV 3, Thực nghiệm sư phạm 7 3.1. Mô tả cách thức thực hiện 7 7 3.1.1. Sử dụng infographic khi đặt vấn đề và tạo hứng thú học tập cho học sinh 3.1.2. Sử dụng infographic khi tổ chức cho học sinh 9 chiếm lĩnh kiến thức mới 3.1.3. Sử dụng infographic khi củng cố kiến thức đã 14 học cho học sinh 3.2. Kết quả đạt được 17 3.3. Điều chỉnh bổ sung sau thực nghiệm 17 4. Kết luận 17 5. Kiến nghị, đề xuất 18 Phần III. Tài liệu tham khảo 20 Phần IV. Minh chứng về hiệu quả của biện pháp 21 Phần V. Cam kết 25
3. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT THPT Trung học phổ thông GD - ĐT Giáo dục và đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh PK Phong kiến TK Thế kỉ
4. PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ Sự phát triển của xã hội loài người và cuộc cách mạng khoa học công nghệ 4.0 như một luồng gió mới thổi vào, làm lay động nhiều lĩnh vực trong cuộc sống. Hơn bao giờ hết con người đang đứng trước những diễn biến thay đổi to lớn, phức tạp về lịch sử xã hội và khoa học - kỹ thuật. Nhiều mâu thuẫn của thời đại cần được giải quyết, trong đó có mâu thuẫn của ngành Giáo dục và Đào tạo nói chung và mỗi giáo viên nói riêng phải giải quyết ngay. Cụ thể, đó là mâu thuẫn giữa quan hệ sức ép của khối lượng tri thức ngày càng tăng và sự tiếp nhận của con người có giới hạn, hay nói cách khác sự nhận thức của con người nói chung là tuyệt đối và không có giới hạn còn sự thu nhận, hiểu biết kiến thức của mỗi con người đều tương đối và hữu hạn. Nhiệm vụ trên đã đặt ra cho người giáo viên bên cạnh việc bồi dưỡng kiến thức chuyên môn cần phải cải tiến phương pháp dạy học nâng cao chất lượng giảng dạy để đáp ứng yêu cầu của tình hình mới. Trong bối cảnh phải thích ứng với thời đại, giáo dục, đặc biệt là giáo dục lịch sử cũng đang thực hiện đổi mới, không chỉ nhằm cung cấp kiến thức mà còn phải tập trung phát huy được các năng lực của học sinh. Tuy nhiên, lượng thông tin quá lớn yêu cầu học sinh cần ghi nhớ, vận dụng trong các môn học như hiện nay, giáo viên cần có những phương tiện dạy học mới nhằm đơn giản hóa cách thức thể hiện thông tin để hỗ trợ đắc lực cho việc tiếp nhận của học sinh là một yêu cầu cấp thiết và Infographic là một giải pháp hợp lý cho yêu cầu đó. Với đặc điểm nổi trội là khả năng tổng hợp, khái quát hóa, tính thẩm mĩ, tính sáng tạo, Infographic có thể trở thành một công cụ, một giải pháp mới, góp phần nâng cao hứng thú và hiệu quả học tập bộ môn. Những trang Infographic ngắn gọn về nội dung, màu sắc và hình ảnh bắt mắt sẽ thu hút học sinh và hỗ trợ học sinh tốt hơn trong quá trình học tập môn Lịch sử - bộ môn vốn được xem là khó học, khó nhớ vì quá dài và nhiều sự kiện với đại đa số học sinh. Như vậy, Infographic có nhiều ưu thế nổi trội trong việc truyền tải thông tin, có tiềm năng trong việc cải thiện hứng thú học tập của học sinh. Nhưng trên thực tế, nghiên cứu và ứng dụng Infographic trong dạy học Lịch sử vẫn còn là một vấn đề mới mẻ, chưa được khai thác hiệu quả.
5. Chương trình Lịch sử Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ X đến thế kỉ XV gắn liền với sự thành lập của các triều đại phong kiến với vai trò nền tảng cho sự phát triển của chế độ phong kiến độc lập. Hiểu biết về giai đoạn lịch sử này có vai trò đặc biệt quan trọng để giúp học sinh nhận thức, giải thích các nội dung lịch sử của các giai đoạn tiếp sau đó. Không những thế nội dung của Lịch sử Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ X đến thế kỉ XV có lượng kiến thức lớn, lại có nhiều phần kiến thức hấp dẫn nhưng dung lượng về mặt thời gian dạy học trên lớp bị hạn chế và học sinh còn chưa hứng thú. Đây là cơ sở để giáo viên có thể tổ chức thiết kế và sử dụng Infographic trong dạy học để tối ưu hóa về mặt thời gian và gây hứng thú với người học. Việc sử dụng Infographic trong dạy học Lịch sử là một giải pháp hiệu quả giúp học sinh học nhanh, nhớ lâu, tổng hợp kiến thức tốt và phát huy cá tính sáng tạo của học sinh, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học lịch sử theo hướng hiện đại, khơi dậy được hứng thú học tập, tư duy sáng tạo của học sinh. Xuất phát từ thực tế trên cùng với quá trình tìm hiểu, tích luỹ của bản thân, tôi lựa chọn giải pháp : “Sử dụng Infographic trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ V đến thế kỉ XV ở trường trung học phổ thông Gia Bình số 1” để góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn Lịch sử trong nhà trường.
6. PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Thực trạng công tác dạy học và tính cấp thiết của biện pháp 1.1.Thuận lợi: Bộ môn Lịch sử luôn nhận được sự quan tâm và chỉ đạo trực tiếp của Ban giám hiệu, Ban chuyên môn và Tổ trưởng, tổ phó chuyên môn nhà trường. Cơ sở vật chất tốt, được trang bị đầy đủ những thiết bị hỗ trợ giảng dạy là điều kiện thuận lợi để sử dụng Infographic nâng cao sự hứng thú cho hoạt động học tập. Đội ngũ giáo viên luôn đảm bảo năng lực chuyên môn tốt, không ngừng nỗ lực, phấn đấu, học hỏi, tăng cường bồi dưỡng nghiệp vụ, để nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử. Học sinh trường THPT Gia Bình số 1 có truyền thống hiếu học, chăm ngoan, tích cực và sáng tạo. Chương trình Lịch sử Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ X đến thế kỉ XV gắn liền với sự thành lập của các triều đại phong kiến với nhiều nội dung hấp dẫn, nhiều cuộc khởi nghĩa lớn, nhiều nhân vật lịch sử, dễ thu hút sự chú ý của HS. 1.2. Khó khăn: Trong những năm gần đây, kết quả các kỳ thi của bộ môn Lịch sử trong nhà trường như: kỳ thi THPT Quốc gia, kỳ thi HS giỏi cấp tỉnh còn thấp. Học sinh đa phần chưa thực sự hứng thú với bộ môn Lịch sử. Giáo viên bộ môn Lịch sử trong nhà trường đã tích cực đổi mới nhưng còn gặp nhiều khó khăn nên chủ yếu dạy học theo các phương pháp truyền thống: diễn giải, vấn đáp, thuyết trình, chưa tạo được hứng thú và phát triển năng lực cho HS. Một bộ phận HS đã bắt đầu đánh giá hoạt động học tập chủ yếu theo quan điểm tương lai. Các em bắt đầu có thái độ lựa chọn đối với từng môn học, đặc biệt là những môn chuyên, thờ ơ với các “môn phụ”, trong đó có bộ môn “vừa dài, vừa khó, vừa khô khan” như Lịch sử.
7. Chương trình sách giáo khoa môn Lịch sử nói chung và giai đoạn Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV nói riêng còn khô cứng, không hấp dẫn, nhiều mốc thời gian, nhiều sự kiện, nhiều trận đánh, lại chủ yếu là kênh chữ nên khó nhớ, học sinh chưa hứng thú dẫn đến kết quả học tập chưa cao. Từ những thực trạng trên, mỗi người GV bên cạnh việc bồi dưỡng kiến thức chuyên môn cần phải cải tiến phương pháp dạy học để tạo sự hứng thú cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và đáp ứng yêu cầu của tình hình mới. Vì vậy, tôi nhận thấy việc lựa chọn biện pháp:“Sử dụng Infographic trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV ở trường THPT Gia Bình số 1” là cần thiết. Biện pháp này giúp nội dung bài học được truyền tải “mềm” hơn, HS tiếp thu nhanh, dễ dàng và hứng khởi hơn, từng bước nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Lịch sử trong nhà trường. Vậy Inforgraphic là gì? Infographic là từ ghép của “Information” (thông tin) và “graphic” (đồ họa). Tạm dịch là “Information graphics hoặc infographics là nghĩa là hình thức đồ họa trực quan sử dụng hình ảnh để trình bày thông tin, dữ liệu hoặc kiến thức, thể hiện những thông tin phức tạp một cách nhanh và rõ ràng”. Infographic giúp cho người đọc có thể nắm bắt những ý chính của thông điệp một cách nhanh chóng. Thay vì phải đọc một loạt những thông tin dài dòng thì với những Infographic thường được bố trí khoa học, đẹp mắt giúp người đọc dễ hiểu, dễ nhớ. Infographic lịch sử được hiểu là các sản phẩm thiết kế bằng các phần mềm đồ họa, có chứa các nội dung lịch sử đã được tổng hợp, sắp xếp theo trật tự nhất định và thể hiện dưới dạng hình ảnh trực quan, sinh động. Nói cách khác, Infographic cũng có thể được xem là một là loại kênh hình có tính trực quan cao, tác động trực tiếp đến nhận thức của HS. Bởi lẽ, Infographic mang yếu tố mới lạ, thu hút học sinh mà tranh ảnh đơn thuần không có được. Ưu điểm của việc sử dụng Infographic trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông: Thứ nhất,Infographic có khả năng tạo sự thu hút lớn. Thứ hai, Infographic giúp người học nhớ nhanh và lâu kiến thức. Thứ ba, Infographic tiết kiệm thời gian học tập.
8. Thứ tư, Infographic dễ tiếp cận và sử dụng. Ví dụ 1: Infographic so sánh các các Quốc gia cổ đại phương Đông và phương Tây cho phép HS hình dung trực quan và nhanh chóng về các đặc điểm kinh tế, chính trị, văn hóa, đồng thời có thể so sánh những điểm khác biệt của các Quốc gia này.
9. Ví dụ 2: Infographic về sự xuất hiện loài người và bầy người nguyên thủy, giúp HS nhanh chóng nắm bắt được quá trình tiến hoá cũng như những đặc điểm cơ bản của người nguyên thuỷ. Như vậy, có thể nói, sử dụng Infographic vào dạy học lịch sử sẽ giúp người dạy giảm bớt việc mô tả thông tin, số liệu mà tập trung vào phân tích nội dung để bài học được truyền tải “mềm” hơn, thu hút hơn; giúp người học tiếp thu nhanh, dễ dàng và hứng khởi hơn. Những lợi thế nói trên của Infographic là những điểm cần thiết đối với một phương tiện dạy học mới mà bộ môn lịch sử có thể sử dụng để góp phần thay đổi phương pháp học tập và nâng cao hứng thú học tập bộ môn. 2. Biện pháp sử dụng Infographic trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV ở trường THPT Gia Bình số 1. Biện pháp 1:Sử dụng Infographic khi đặt vấn đề và tạo hứng thú học tập cho học sinh. Biện pháp 2: Sử dụng Infographic khi tổ chức cho học sinh chiếm lĩnh kiến thức mới. Biện pháp 3: Sử dụng Infographic khi củng cố kiến thức cho học sinh
10. 3. Thực nghiệm sư phạm 3.1. Mô tả cách thức thực hiện các biện pháp. 3.1.1.Biện pháp 1: Sử dụng Infographic khi đặt vấn đề và tạo hứng thú học tập cho học sinh Hoạt động học tập với tư cách là hoạt động nhận thức tích cực, tự lực và sáng tạo, là một quá trình căng thẳng, đòi hỏi phải nỗ lực thường xuyên. Vì vậy, hứng thú trong học tập làm nâng cao tính tích cực của học sinh và tăng hiệu quả của quá trình nhận thức. Từ nội dung trên, có thể thấy, mỗi giáo viên cần khơi dậy được động cơ và hứng thú học tập cho học sinh trong mỗi tiết học, định hướng cho quá trình học tập của học sinh đạt hiệu quả. Để duy trì động cơ học tập, giáo viên cần tập trung vào những mục tiêu chính sau: Thứ nhất, làm cho học sinh tham gia nhiều hơn vào công việc của lớp học, nói cách khác là tạo ra một trạng thái động cơ học tập tích cực. Thứ hai, xây dựng mục tiêu bài học để xác định rõ đích đến cần đạt được, từ đó phát triển trong học sinh những yếu tố thúc đẩy học tập, đồng thời có căn cứ để xác định mức độ hoàn thành mục tiêu của học sinh trong quá trình học tập. Thứ ba, để học sinh tham gia tích cực vào quá trình nhận thức – suy nghĩ sâu sắc về những gì các em nghiên cứu và lĩnh hội trong các giờ học. Để làm tốt việc khơi dậy hứng thú của HS, giáo viên cần thay đổi các cách khởi động sao cho mới lạ, thu hút sự chú ý của học sinh với các từ khóa liên quan đến nội dung bài học, sau đó dẫn dắt học sinh vào bài mới để giờ học trở nên hứng khởi, hấp dẫn ngay từ khi bắt đầu bài học. Cách thức thông thường để khởi động chính sử dụng dạy học nêu vấn đề. Được xem là biện pháp có ý nghĩa đặc biệt đối với việc hình thành kiến thức trên cơ sở hoạt động tư duy độc lập của học sinh, khởi động có sử sụng Infographic theo nguyên tắc dạy học nêu vấn đề gồm các bước: Bước 1: Trình bày nêu vấn đề. Bước 2: Dẫn dắt học sinh vào tình huống có vấn đề. Bước 3: Đưa ra bài tập nhận thức
11. Trong đó, phần trình bày nêu vấn đề có vai trò rất quan trọng vì nó khơi gợi và quyết định hoạt động tư duy của học sinh khi các em phải sử dụng vốn kiến thức cũ để giải quyết một điều mới, điều chưa biết. Sự trở ngại trong tư duy đó sẽ kích thích các em hứng thú với việc đi tìm câu trả lời trong nội dung bài học. Ví dụ, khi dạy Bài 20 – Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc trong các thế kỉ X – XV, trước khi giới thiệu bài học, để học sinh thấy được tính kế thừa của văn hóa Đại Việt, giáo viên có thể gợi nhắc học sinh nhớ về nền văn minh đầu tiên của dân tộc thông qua một trò chơi với Infographic. Bước 1: Giáo viên đưa ra hình ảnh về Infographic trống được thiết kế dưới dạng phiếu học tập, sau đó, yêu cầu học sinh nhớ lại những kiến thức đã học, điền từ khóa chính cho mỗi phần được để dấu ( ), hoàn thiện sản phẩm. Cặp học sinh nào hoàn thiện nhanh và đúng nhất sẽ giành phần thắng. Bước 2: Giáo viên có thể yêu cầu học sinh lên trình bày về sản phẩm của nhóm mình trước lớp, học sinh các nhóm khác bổ sung hoặc nhận xét. Bước 3: Sau phần chơi, giáo viên có cơ sở để kết nối kiến thức cũ với kiến thức mới và bắt đầu bài học: Nền văn minh sông Hồng là nền văn minh đầu tiên, có vai trò đặt nền tảng cho sự tiến bộ của nền văn minh tiếp sau. Vậy đó là nền văn minh nào? Những đặc trưng nào sẽ được kế thừa và phát triển để trở thành nét đặc trưng của dân tộc Việt trong các giai đoạn sau?
12. Như vậy, việc sử dụng Infographic dưới dạng một phiếu học tập, có gợi ý bằng các hình ảnh và các từ khóa quan trọng như trên giúp học sinh dễ dàng hình dung những thành tố của nền văn minh đầu tiên. Từ những nhận thức đã được củng cố đó, giáo viên có thể dễ dàng dẫn dắt các em đi theo mạch tư duy để tìm hiểu vào nội dung bài mới. Hơn nữa, việc thiết kế hoạt động khởi động dưới dạng một trò chơi, có cạnh tranh về thời gian và kết quả sẽ kích thích tinh thần làm việc và tạo động lực cho các em. Ngoài cách khởi động bằng cách dạy học nêu vấn đề có sử dụng Infographic như trên, GV cũng có thể sử dụng những dạng trò chơi khác như: thiết kế một Infographic có lỗi sai (không phù hợp giữa thời gian, nội dung sự kiện với địa điểm, ), yêu cầu học sinh nhận diện những lỗi sai và giải thích. Hoặc sử dụng một hệ thống hình ảnh và từ khóa, yêu cầu học sinh làm việc theo cặp, tìm ra cặp hình ảnh – tử khóa nội dung tương ứng và giải thích, Mặc dù có thể linh hoạt sử dụng các cách khác nhau nhưng điều quan trọng nhất trong hoạt động khởi động với Infographic chính là sự hứng khởi của học sinh để lôi cuốn được tối đa các em vào kiến thức của bài học mới. 3.1.2. Biện pháp 2: Sử dụng Infographic khi tổ chức cho học sinh chiếm lĩnh kiến thức mới Tổ chức cho học sinh chủ động chiếm lĩnh kiến thức mới trong các giờ học lịch sử là nội dung trọng tâm mà giáo dục lịch sử hướng đến trong chương trình phổ thông, nhằm đảm bảo thực hiện mục tiêu giáo dục về kiến thức. Nghiên cứu khoa học đã chứng minh kiến thức đến với con người trong học tập là 1% qua vị giác, 2% qua xúc giác, 3% qua khứu giác, 10% qua thính giác và 85% qua thị giác. Sử dụng Infographic sẽ huy động tới 85% khả năng của thị giác học sinh trong học tập. Do đó, việc thiết kế các Infographic hỗ trợ học sinh chiếm lĩnh kiến thức mới có thể là một cách tác động trực quan, khiến học sinh tập trung và hứng thú hơn với nội dung bài học. Để sử dụng Infographic có hiệu quả trong quá trình hướng dẫn học sinh chiếm lĩnh kiến thức mới có thể tiến hành qua các bước như sau:
13. Bước 1: Trình chiếu/ cung cấp Infographic cho học sinh, yêu cầu học sinh quan sát, nghiên cứu nội dung. Bước 2: Giáo viên phát vấn? Infographic đó cho em biết những thông tin gì? Học sinh bằng nhận thức của mình, đưa ra các câu trả lời (GV có thể khuyến khích thưởng điểm cho học sinh trả lời nhanh nhất, đúng nhất hoặc giải thích tốt nhất mối liên hệ giữa các thông tin được thể hiện trong infographic). Bước 3: Giáo viên nhận xét các câu trả lời, củng cố nội dung kiến thức. Như vậy, quá trình chiếm lĩnh kiến thức mới của bài học được tiến hành chủ yếu dựa trên phần làm việc của học sinh với Infographic, giáo viên chỉ là người định hướng về mặt nội dung. Học sinh sẽ đi từ hứng thú quan sát hình ảnh trực quan, ghi nhận thông tin nhanh gọn đến tư duy lịch sử, bày tỏ quan điểm cá nhân qua việc trả lời các câu hỏi định hướng của giáo viên. Ví dụ 1, Khi GV dạy về nội dung cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống (1075 – 1077), thay vì hướng dẫn học sinh nghiên cứu tiến trình của một cuộc kháng chiến theo logic: hoàn cảnh, diễn biến, kết quả, ý nghĩa, bài học kinh nghiệm một cách thông thường, giáo viên có thể sử dụng một Infographic dạng tổng hợp để hướng dẫn học sinh khái quát những nét chính nhất về cuộc kháng chiến này như sau:
14. Giáo viên có thể định hướng học sinh ghi nhớ những nét cơ bản về cuộc kháng chiến này với hệ thống câu hỏi: • Ai là người tiến hành cuộc chiến? Thời gian diễn cuộc chiến như thế nào? Kết quả? • Những nghệ thuật quân sự tiêu biểu được sử dụng trong cuộc kháng chiến này là gì? Theo em, nghệ thuật nào là tiêu biểu nhất? Vì sao?
15. • Điểm độc đáo nhất của cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống lần thứ hai là gì? (So với cuộc kháng chiến chống Tống lần thứ nhất và các cuộc kháng chiến khác?) • Đánh giá vai trò của Lý Thường Kiệt trong cuộc kháng chiến . Nhìn vào Infographic trên, học sinh không bị nhàm chán khi phải nghiên cứu một cuộc kháng chiến theo mô-tip cũ kĩ thông thường, đồng thời ấn tượng và ghi nhớ kiến thức nhanh hơn qua hệ thống hình ảnh trực quan, sinh động và những cụm từ khóa ngắn gọn. Học sinh sẽ dễ dàng lượng hóa được những điểm quan trọng cần lưu ý về cuộc kháng chiến chống Tống lần thứ hai (1075 – 1077) và trả lời được các câu hỏi đơn giản về thời gian, người chỉ huy (của 2 bên), diễn biến chính, nghệ thuật quân sự đặc sắc, Tuy nhiên với những câu hỏi yêu cầu học sinh phải đánh giá, so sánh, giải thích hay bày tỏ quan điểm cá nhân, học sinh sẽ cần nghiên cứu kĩ hơn về nội dung kiến thức, cũng như thực hiện các thao tác tư duy phức tạp hơn để đánh giá được một cách tổng quát về cuộc kháng chiến này. Ví dụ 2, Khi GV dạy Bài 17: Quá trình hình thành và phát triển của Nhà nước phong kiến (từ thế kỉ X đến thế kỉ XV) thay vì hướng dẫn học sinh nghiên cứu từng mục một để tìm hiểu về tổ chức bộ máy Nhà nước qua các triều đại phong kiến theo một cách thông thường, GV có thể sử dụng một Infographic dạng tổng hợp để hướng dẫn học sinh khái quát những nét chính nhất về quá trình hình thành và phát triển của Nhà nước phong kiến như sau:
16. Giáo viên có thể định hướng học sinh ghi nhớ những nét cơ bản về các triều đại phong kiến Việt Nam từ TK X-XV với hệ thống câu hỏi: • Từ thế kỉ X-XV Việt Nam đã trải qua các triều đại phong kiến nào? Đánh giá về triều đại Lê sơ trong lịch sử phong kiến Việt Nam. • So sánh điểm giống và khác nhau giữa tổ chức bộ máy Nhà nước thời Lý- Trần - Hồ với thời Lê sơ.
17. • Kinh đô của nước ta từ thế kỉ X – XV.Tại sao Lý Công Uẩn lại quyết định dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) về Thăng Long (Hà Nội)? Ý nghĩa của việc dời đô . Ngoài ra, để chiếm lĩnh kiến thức mới GV có thể hướng dẫn HS về nhà chuẩn bị sẵn những Infographic sau đó sử dụng kĩ thuật phòng tranh để tìm hiểu kiến thức mới. 3.1.3.Biện pháp 3: Sử dụng Infographic khi củng cố kiến thức đã học cho học Hoạt động củng cố kiến thức là hoạt động thường xuyên cần được tiến hành cuối mỗi bài học, yêu cầu học sinh phải vận dụng những kiến thức vừa tiếp thu được để giải quyết những nhiệm vụ cụ thể, qua đó giáo viên có thể đánh giá sơ bộ xem học sinh đã nắm được kiến thức hay chưa và nắm được ở mức độ nào. Về hình thức, giáo viên có thể tiến hành củng cố kiến thức cho học sinh dưới các dạng như trình bày, luyện tập, bài thực hành, giúp cho các em thực hiện tất cả những hiểu biết ở trên lớp và biến những kiến thức thành kĩ năng. Hoạt động luyện tập củng cố cũng có thể thực hiện qua hoạt động cá nhân rồi đến hoạt động nhóm để các em học tập lẫn nhau, tự sửa lỗi cho nhau, giúp cho quá trình học tập hiệu quả hơn. Tiến hành củng cố kiến thức cho học sinh, cách thường sử dụng và có ưu thế nhất chính là thông qua hệ thống bài tập lịch sử. Việc học tập Lịch sử ở trường THPT cũng đòi hỏi học sinh phải có kĩ năng thực hành và phát triển tư duy logic, như đối với mọi môn học khác. Vì vậy, trong dạy học Lịch sử phải có bài tập thực hành, bài tập nhận thức bên cạnh câu hỏi để ghi nhớ, giải thích sự kiện quá khứ. Bài tập lịch sử phải giúp học sinh lĩnh hội được những nội dung chính, những sự kiện cơ bản của bài, chương hay của một khóa trình lịch sử, đảm bảo cho học sinh cơ hội nắm bắt được sự kiện chính, cơ bản và chính xác; đồng thời góp phần tích cực vào phát triển tư duy học sinh. Do đó, có thể sử dụng Infographic để thiết kế các bài tập lịch sử cho học sinh. Các bước tiến hành cụ thể như sau: Bước 1: Đưa yêu cầu về nội dung Infographic. Giáo viên định hướng về tên Infographic, các đề mục, nội dung cần có trong sản phẩm của học sinh.
18. Bước 2: Hướng dẫn HS thực hiện, theo dõi quá trình làm việc của học sinh (trực tiếp trên lớp hoặc gián tiếp báo cáo tiến độ nếu giao nhiệm vụ về nhà), có hỗ trợ nếu học sinh gặp khó khăn. Bước 3: Nhận sản phẩm, nhận xét, tổng kết, đánh giá. Ví dụ 1, GVcó thể yêu cầu HS thiết kế một Infographic về các cuộc kháng chiến và khởi nghĩa chống ngoại xâm tiêu biểu trong các thế kỉ X - XV với các yêu cầu như sau: • Liệt kê được tên các cuộc kháng chiến và khởi nghĩa chính (kèm mốc thời gian và tên người lãnh đạo) trong các thế kỉ X – XV. • Chỉ ra được các điểm chung của các cuộc kháng chiến và khởi nghĩa chính trong các thế kỉ X – XV. Sản phẩm mà học sinh hoàn thành sẽ phản ánh nội dung kiến thức được thu nhận và sự sáng tạo của các em trong việc trình bày nội dung đó. Mặc dù chỉ dừng lại ở mức độ liệt kê nhưng khi thiết kế Infographic sẽ giúp học sinh có cái nhìn bao quát về các cuộc kháng chiến. Toàn bộ những thông tin nói trên được cô đọng lại trong một trang Infographic giúp học sinh tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu quả học tập cho các em. Có thể lấy ví dụ một sản phẩm của HS như sau:
19. Ví dụ 2, GV có thể yêu cầu học sinh thiết kế một Infographic về kinh tế Đại Việt trong các thế kỉ X- XV với các yêu cầu như sau: • Liệt kê được các ngành kinh tế chính trong các thế kỉ X – XV. • Nêu được các chính sách của nhà nước và thành tựu đạt được của các ngành kinh tế trong từ TK X – XV. Sản phẩm mà học sinh hoàn thành sẽ phản ánh nội dung kiến thức được thu nhận và sự sáng tạo của các em trong việc trình bày nội dung đó. Mặc dù chỉ dừng lại ở mức độ liệt kê nhưng khi thiết kế infographic sẽ giúp học sinh có cái nhìn bao quát về kinh tế Đại Việt từ thế kỉ X-XV. Toàn bộ những thông tin nói trên được cô đọng lại trong một trang Infographic giúp học sinh tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu quả học tập cho các em. Có thể lấy ví dụ một sản phẩm HS thiết kế như sau:
20. 3.2. Kết quả đạt được Học sinh thấy yêu thích, hứng thú đối với bộ môn lịch sử hơn. Học sinh chịu khó nghe giảng, tích cực hoạt động, suy nghĩ, hăng hái phát biểu, hoàn thành các nhiệm vụ GV giao, ý thức trong việc học bài cũ, bổ sung và sưu tầm thêm các nguồn tài liệu mới. Kết quả bài kiểm tra,bài thi, phiếu học tập sau giờ học và các sản phẩm học tập của học sinh có sự chuyển biến tích cực. Lớp học sôi động, không khí học tập sôi nổi hơn khi giáo viên dạy học bằng Infographic. (Kết quả được thể hiện ở phần minh chứng) 3.3. Điều chỉnh, bổ sung sau thực nghiệm. Giáo viên tích cực trau dồi kiến thức, nâng cao trình độ công nghệ thông tin, tiếp tục học hỏi các phương pháp, kĩ thuật dạy học mới. Đa dạng hóa các biện pháp sử dụng Infographic trong dạy học Lịch sử ở trường THPT. Tăng cường kiểm tra kiến thức của học sinh sau mỗi bài học. Giành nhiều thời gian để thiết kế các Infographic lịch sử có chất lượng. Tuy nhiên, việc lựa chọn hình thức và phương pháp sử dụng Infographic để có những giờ dạy thành công, hấp dẫn còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố (khả năng và trình độ của học sinh, khả năng và sự sáng tạo của giáo viên khi tiến hành tổ chức các hoạt động dạy học, ). 4. Kết luận Để nâng cao chất lượng dạy học, việc đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở trường THPT theo hướng phát huy tính tích cực trong hoạt động nhận thức của học sinh là vấn đề cần thiết, phức tạp, đòi hỏi phải được giải quyết đồng bộ trên tất cả các khâu, các yếu tố liên quan. Trong đó, sử dụng Infographic có vai trò tích cực quan trọng, cùng với phương tiện, đồ dùng dạy học khác góp phần đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử. Tuy nhiên, thực tiễn dạy học lịch sử ở trường THPT Gia Bình số 1, việc sử dụng Infographic vẫn còn hạn chế. Nguyên nhân của tình trạng này có nhiều, nổi bật là do để dạy được bằng Infographic GV phải tìm tòi nghiên cứu, sáng tạo ra sản phẩm hoặc phải đa dạng hóa cách sử dụng để lôi cuốn được học sinh, vì vậy mà nhiều giáo viên còn lúng túng trong việc sử dụng. Qua quá trình áp dụng, tìm hiểu, tôi rút ra một số kết luận sau:
21. Thứ nhất, Infographic có vị trí, vai trò quan trọng trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông. Infographic có thể được sử dụng để kết hợp với các phương pháp, kĩ thuật dạy học như một đồ dùng trực quan. Trong tương lai gần, Infographic cũng có thể là một cách thức dạy học mới – phù hợp với việc gắn học tập vào thực tiễn, nâng cao năng lực thực hành và ứng dụng công nghệ thông tin cho học sinh. Thứ hai, đổi mới phương pháp dạy học lịch sử phải được tiến hành đồng thời ở nhiều khâu, nhiều công đoạn của quá trình dạy học, phải phù hợp với đối tượng học sinh. Đặc biệt giáo dục của thời hiện đại đang gắn với yếu tố công nghệ, những thách thức của thời đại mới cũng đang đặt ra những vấn đề, yêu cầu giáo viên và học sinh phải thay đổi để thích ứng. Muốn sử dụng Infographic và hướng dẫn học sinh thiết kế, sử dụng Infographic hiệu quả, bản thân mỗi giáo viên phải tích cực chủ động, tự nghiên cứu, sáng tạo ra những sản phẩm infographic riêng, độc đáo, phù hợp với nội dung kiến thức lịch sử, khiến lịch sử trở nên gần gũi, dễ hiểu hơn với học sinh. Thứ ba, sử dụng Infographic là dựa trên nền tảng ứng dụng công nghệ thông tin nhưng lại không yêu cầu cao về nền tảng cơ sở vật chất. Các infographic hoàn toàn có thể được tạo ra từ dạng đơn giản: vẽ trên giấy, sử dụng bộ công cụ office đơn giản (Word, Powerpoint, ) hoặc sử dụng các ứng dụng miễn phí. Chi phí cao nhất đặt ra với việc sử dụng infographic là chi phí in màu để đảm bảo chất lượng và độ hấp dẫn thị giác của sản phẩm. Tuy nhiên, sản phẩm đã được làm ra hoàn toàn có thể được lưu trữ lại và sử dụng qua các năm. Do đó, việc sử dụng Infographic trong dạy học lịch sử là hoàn toàn khả thi và có tính ứng dụng cao trong các nhà trường phổ thông. 5. Kiến nghị, đề xuất Để nâng cao hiệu quả của biện pháp: “ Sử dụng Infographic trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ TK X đến TK XV ở trường THPT Gia Bình số 1”, tôi mạnh dạn đề xuất một số vấn đề sau: * Đối với tổ/nhóm chuyên môn: Tổ chuyên môn cần nghiên cứu để sử dụng Infographic trong các tiết học sao cho hợp lí, đạt hiệu quả cao.
22. Tổ chuyên môn có thế phát động phong trào sáng tạo Infographic, tổ chức các hội thi cho GV, HS sáng tạo Infographic theo các chủ đề Lịch sử. Tổ chức thao giảng, dự giờ, sinh hoạt chuyên môn để nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử trong nhà trường. * Đối với nhà trường Tiếp tục đổi mới đầu tư và hiện đại hóa các trang thiết bị giáo dục cũng như các phương tiện dạy học để nâng cao chất lượng hiệu quả dạy học nói chung và dạy học Lịch sử nói riêng. * Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo Cần tạo điều kiện cho GV có cơ hội giao lưu, học hỏi và rút kinh nghiệm qua các hội thảo chuyên đề. Tăng cường tổ chức các buổi học tập, giao lưu về phương pháp, kĩ thuật dạy học mới. *Đối với học sinh. Học sinh phải có ý thức và thái độ học tập lịch sử đúng đắn, hiểu được tầm quan trọng của bộ môn. Từ đó, các em có ý thức tự giác và tích cực tham gia vào các hoạt động học tập, chủ động chiếm lĩnh kiến thức và phát triển được các năng lực của bản thân.
23. PHẦN III. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nhật Anh (2014), Infographic –bức tranh thay ngàn lời nói, tạp chí STINFO do Trung tâm thông tin KH&CN thành phố Hồ Chí Minh – Sở KH&CN thành phố Hồ Chí Minh xuất bản. 2. Nguyễn Mạnh Hưởng (2018), Infogaphic ôn luyện, kiểm tra – đánh giá và thi THPT quốc gia môn Lịch Sử 10 - 11 – 12, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội. 3. Nguyễn Thị Huyền Anh – Nguyễn Thị Ngọc Yến (2018), Đột Phá 8+ môn Lịch sử. Nxb Đại học quốc gia Hà Nội. 4. Lâm Quang Dốc (2004), Bản đồ giáo khoa, Nxb Đại học sư phạm. 5. Phan Ngọc Liên – Trần Văn Trị (2002), Phương pháp dạy học lịch sử, Nxb giáo dục. 6 . Sách giáo khoa Lịch sử 10 (2007), Nxb giáo dục. 7. Nguyễn Thị Côi (2011), Những con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông, NXB Đại học sư phạm, Hà Nội.
24. PHẦN IV. MINH CHỨNG VỀ HIỆU QUẢ CỦA BIỆN PHÁP 1. Phiếu thăm dò ý kiến học sinh SỞ GD – ĐT BẮC NINH CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRƯỜNG THPT GIA BÌNH SỐ 1 Độc lập - Tự do- Hạnh phúc PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN HỌC SINH (Sau khi GV sử dụng biện pháp Infographic trong các tiết học) GV: Trần Thị Tuyết Bộ môn: Lịch sử Hiện nay cô đang thực nghiệm biện pháp ““Sử dụng Infographic trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV ở trường THPT Gia Bình số 1””. Cô rất mong nhận được sự hợp tác của các em để cô có thể hoàn thành biện pháp của mình: Đánh dấu X vào ô em chọn: 1/Em có thích hoạt động sử dụng Infographic trong dạy học môn Lịch sử không?Vì sao? Rất thích Thích Bình thường Không thích Lý do 2/ Em có giơ tay phát biểu ý kiến trong giờ học sử dụng Infographic không? Phát biểu nhiều Có phát biểu nhưng không nhiều Không phát biểu 3/ GV sử dụng Infographic trong dạy học em thấy hiểu bài hơn. Không Hoàn toàn Hoàn toàn đồng ý Đồng ý đồng ý không đồng ý 4/ GV sử dụng Infographic trong dạy học em thấy nhớ bài lâu hơn. Không Hoàn toàn không Hoàn toàn đồng ý Đồng ý đồng ý đồng ý Rất cảm ơn sự hợp tác của các em.